Grzyb i pleśń na ścianach a zdrowie – co naprawdę mówi nauka?

Opieka i konsultacja merytoryczna: mgr Nikodem Zając, Mykolog oraz biolog terenowy
Świadectwo mykologiczne Nr 12/SP/2020

Pleśń w domu – tylko brzydkie plamy? Niestety, dużo więcej.

Widzisz czarne smugi na ścianie i myślisz: „Trzeba to przemalować”? Stop. Pleśń to nie tylko brzydki widok czy nieprzyjemny zapach. To realne zagrożenie dla zdrowia – i to poważniejsze, niż mogłoby się wydawać. Szczególnie cierpią dzieci, osoby z obniżoną odpornością i ci, którzy mają pecha do pewnych genów. A co się dokładnie dzieje w naszym ciele, gdy wdychamy powietrze z grzybem w tle? 

Oddychanie pełną… pleśnią

Astma, kaszel i duszności

Wilgoć i pleśń w domu to jak zaproszenie dla astmy – zwłaszcza u dzieci. Dziesiątki badań z różnych krajów potwierdzają: jeśli maluch mieszka w zawilgoconym miejscu, znacznie częściej łapie infekcje i ma problemy z oddychaniem. Kaszel, duszność, świszczący oddech – to nie przypadek. U niektórych rozwija się nawet tzw. nadreaktywność oskrzeli – czyli sytuacja, w której drogi oddechowe wariują na każdy pyłek czy zapach.

Ale to nie koniec listy

Pleśń potrafi też wywołać zapalenie oskrzeli, ciągły katar, alergie i inne przykre niespodzianki. I nie – to nie tylko „wrażenie” czy „uczulenie na pogodę”. Badania pokazują, że pleśń może naprawdę wpływać na funkcjonowanie płuc. To już nie są tylko objawy – to fizyczne zmiany w organizmie.

W skrajnych przypadkach robi się naprawdę groźnie

Są sytuacje, w których kontakt z pleśnią kończy się tragicznie – zwłaszcza u osób z bardzo słabym układem odpornościowym. Opisywano przypadki krwotocznego zapalenia płuc, a nawet śmierci niemowląt. To już nie żarty.

Dlaczego pleśń jest tak niebezpieczna?

Bo produkuje trucizny

Niektóre rodzaje pleśni tworzą mykotoksyny – toksyczne substancje, które potrafią zaatakować praktycznie wszystko: od układu odpornościowego, przez nerki i wątrobę, aż po mózg. Na przykład Penicillium crustosum (ta nazwa może brzmieć niewinnie) produkuje związki takie jak penitrem A czy roquefortyna C – a te zdecydowanie nie należą do twoich sprzymierzeńców.

Nie wszystko widać gołym okiem

To, co widzisz na ścianie, to tylko wierzchołek góry lodowej. W wilgotnych pomieszczeniach rozwijają się mikrocząsteczki, bakterie, związki lotne i inne paskudztwa, które mogą działać na nasze ciało w bardziej podstępny sposób. I niestety – często są niewidoczne.

Pleśń atakuje z wielu stron

To nie jest jeden prosty atak. Pleśń potrafi jednocześnie wywołać stany zapalne, reakcje alergiczne, drażnić błony śluzowe i jeszcze dorzucić stres oksydacyjny. Czyli – cokolwiek się nie dzieje, twoje ciało ma pełne ręce roboty, żeby się obronić. A objawy? Mogą być bardzo różne i trudne do powiązania z jednym źródłem.

Kto jest na celowniku pleśni?

Osoby z osłabioną odpornością

Jeśli ktoś przechodzi leczenie onkologiczne, miał przeszczep lub zmaga się z chorobą autoimmunologiczną, powinien szczególnie uważać. Po huraganie Harvey połowa osób z tej grupy… sprzątała zagrzybione domy bez żadnego zabezpieczenia. Efekty? Poważne infekcje, które mogły skończyć się bardzo źle.

Dzieci

U maluchów wszystko jeszcze się rozwija – płuca, układ odpornościowy, mechanizmy obronne. Dlatego każde zagrzybione pomieszczenie to dla nich duże ryzyko. I niestety, coraz więcej dzieci z astmą i alergią mieszka właśnie w takich warunkach.

Genetycznie bardziej wrażliwi

Niektórym po prostu trudniej się bronić. Naukowcy odkryli, że pewne warianty genów mogą sprawić, że organizm silniej reaguje na kontakt z pleśnią. I nie ma na to wpływu styl życia – po prostu biologia.

Pleśń w prawdziwym życiu – co pokazują badania?

Szkoła z problemem – i to nie tylko edukacyjnym

Wyobraź sobie zwyczajną szkołę w Kentucky. Niby wszystko jak zawsze – dzwonki, lekcje, przerwy. Ale coś tu nie gra. Pracownicy zaczynają kaszleć, mają duszności, czują się gorzej niż zwykle. Okazuje się, że są trzy razy bardziej narażeni na problemy z oddychaniem niż ich koledzy z innej, pobliskiej szkoły. Dlaczego? Bo w budynku występują przecieki, pęknięcia w ścianach i słaba wentylacja. A to raj dla pleśni.

Huragan, zalane domy i… pleśń

Gdy huragan Harvey uderzył w Houston, wiele domów zostało zalanych. Woda wdarła się do wnętrz, a wraz z nią – kłopoty. Wilgoć to przecież idealne warunki dla pleśni. Władze szybko zareagowały, ostrzegając ludzi – zwłaszcza tych z osłabioną odpornością – że kontakt z grzybami może być bardzo niebezpieczny. I zaczęły się badania.

Pleśń wśród książek? Niestety tak

Myślisz, że biblioteka to ostatnie miejsce, gdzie można spotkać pleśń? Też by się tak wydawało. A jednak – przegląd kilkudziesięciu badań pokazał, że w ponad połowie z nich wykryto grzyby, zwłaszcza Aspergillusa. To oznacza zagrożenie nie tylko dla książek, ale też dla zdrowia pracowników i czytelników.

Pobierz broszurę informacyjną

Skąd się bierze pleśń? Zajrzyjmy za kulisy

Pleśń nie pojawia się znikąd. Zawsze ma jakiś powód – albo raczej kilka. I bardzo często winny jest… sam budynek. Oto najczęstsze przyczyny, przez które ściany zaczynają „łapać grzyba”.

Kiedy dom przecieka… dosłownie

Największym winowajcą są różnego rodzaju wady konstrukcyjne. Nieszczelny dach, pęknięcia w ścianach…
A tam, gdzie długo stoi wilgoć, pleśń rośnie w zastraszającym tempie. Co ciekawe, badania przeprowadzone w mieszkaniach osób z problemami oddechowymi jasno pokazały: to właśnie błędy budowlane najczęściej odpowiadają za grzyba na ścianie.

Paroizolacja – niewidoczny bohater… albo wróg

Nie każdy materiał budowlany działa tak samo. Niektóre świetnie oddychają, inne zatrzymują wilgoć tam, gdzie nie powinny. Weźmy na przykład ściany szkieletowe z paroizolacją – czyli specjalną warstwą, która ma zapobiegać przenikaniu pary wodnej. Brzmi dobrze, prawda? Ale jeśli dobierzemy zły materiał albo nie uwzględnimy warunków klimatycznych, może być odwrotnie. Wilgoć uwięziona między warstwami zaczyna robić swoje, a wtedy – gotowa pleśń między izolacją a elewacją.

Zimno + wilgoć = grzyb gotowy

Mieszkasz w chłodnym klimacie? Albo masz domek w górach? Zimą może być pięknie, ale dla twoich ścian to spore wyzwanie. Nawet jeśli użyjesz porządnych materiałów, to bez odpowiedniego zarządzania wilgocią kondensacja wewnątrz ściany jest tylko kwestią czasu. A potem pojawia się grzyb – najczęściej tam, gdzie go nie widać. Dlatego dziś architekci i inżynierowie korzystają z narzędzi do modelowania wilgoci i temperatury już przed wbiciem pierwszego gwoździa.

Jak ocenić i naprawić problem z pleśnią? Są na to sposoby!

Masz podejrzenie, że coś niedobrego dzieje się w twoim domu? Nie trzeba od razu rozbierać ścian młotem. Na szczęście istnieją metody, które pomagają ocenić skalę problemu – i to całkiem precyzyjnie.

Sprawdź, zanim zadziałasz

Amerykański Narodowy Instytut Bezpieczeństwa i Higieny Pracy stworzył coś naprawdę praktycznego: narzędzie o nazwie DMAT (czyli Dampness and Mold Assessment Tool). To taka „checklista” do obserwacji pomieszczeń – sprawdzasz, gdzie jest wilgoć, jak duża, jak intensywna i czy są oznaki pleśni. Bez skomplikowanych badań, za to z konkretnymi punktami odniesienia. Prosto, ale skutecznie.

Buduj mądrzej, a nie tylko ładniej

Coraz więcej mówi się też o innowacyjnych materiałach, które pomagają walczyć z pleśnią już na etapie budowy czy remontu. Przykłady? „Oddychające” farby i ściany – czyli takie, które regulują wilgotność, poprawiają jakość powietrza i przy okazji podnoszą efektywność energetyczną budynku. Same plusy. Dzięki nim nie tylko unikasz pleśni, ale też tworzysz zdrowsze środowisko do życia.

A co, jeśli pleśń już dała się we znaki?

Bywa i tak, że problem już się rozgościł – i nie chodzi tylko o budynek, ale też o zdrowie. Wtedy nie wystarczy umycie ściany octem. W przypadku osób, które były narażone na długotrwały kontakt z wilgocią i pleśnią, stosuje się różne podejścia:

• Unikanie dalszego kontaktu (czyli: wyprowadź się z zagrzybionego miejsca lub je porządnie oczyść),
• Suplementacja glutationem i antyoksydantami – wspierają organizm w walce z toksynami,
• Leki przeciwgrzybicze – jeśli infekcja poszła głębiej,
• Środki wiążące toksyny, takie jak: węgiel aktywowany, glinka, chlorella czy cholestyramina – pomagają oczyścić organizm,
• Probiotyki i pocenie się – brzmi banalnie, ale to też forma detoksu! Sauny, ćwiczenia, spacery – wszystko, co pomaga wydalić toksyny przez skórę.

Na zakończenie

Pleśń w domu to nie tylko problem wizualny czy zapachowy – to realne zagrożenie zdrowotne. Od łagodnych objawów, przez astmę, aż po poważne powikłania – szczególnie wśród dzieci, osób z obniżoną odpornością i osób genetycznie podatnych. W czasach zmian klimatycznych, gdy rośnie wilgotność i temperatura, zagrożenie może się tylko nasilać. Dlatego warto działać z wyprzedzeniem – zanim czarne plamy na ścianie zaczną mieć czarne scenariusze dla zdrowia.